Rhea Thönges-Stringaris

Molly –Penelope-Bloom

(The Land of Noman part 4)

Το εύρημα του Τζόυς να αναδείξει την συγχρονία στις συνειδησιακές καταστάσεις και να αποκαλύψει υποθάλποντες ονειρικούς χώρους, είναι αυτό που στο έργο του διαποτίζει τα πάντα με ακτινοβόλα δύναμη και ζωή. Ίσως εδώ απαντούμε το ατόφιο στοιχείο του ιρλανδικού μύθου που αγγίζει το μεταφυσικό και απλώνεται ως τη Μεσόγειο του Οδυσσέα αγκαλιάζοντας ινδοευρωπαϊκά αρχέτυπα. Αυτήν ακριβώς την ατέρμονη διαστολή μαζί με το σύμπλεγμα που μυστηριακά στοίχειωναν οι κέλτικες λατρείες νερού, φωτιάς και αέρα, ο Γιόζεφ Μπόις οραματίστηκε ως την καθαυτό «πνευματική όψη της αέναης κίνησης». Τον λαβυρινθώδη Οδυσσέα του Τζόυς, ο Μπόις τον ξανάβρισκε στους έλικες, στη δίνη και στα στροβιλίσματα μέσα από τον διάκοσμο του τρομερού Book of Kells του 8^ου αιώνα.

Παρόμοια διεύρυνση με νέες παραμέτρους βλέπω να επιχειρείται και στην performance του Γιάννη Μελανίτη. Στο The Land of Noman, ο «Ούτις¹» (Κανείς, Noman) θα ξαναγυρίσει αθέατος-θεατής, κι όσο κι αν στον Τζόυς ο ομηρικός παραλληλισμός περισσότερο τέχνασμα παρά δομικό στοιχείο δείχνει, στην πρόθεσή του ο Μελανίτης βρίσκει ξεκάθαρα την ροπή για μεταμορφωτική συνέχιση της «μικρής ιστορίας μιας μέρας», για το έπος του «σώματος» και κάθε στιγμής, μέσα απ την περιπέτεια των «λέξεων» που είναι «κλειδιά». Εδώ φαίνεται να ακολουθεί τον Τζόυς, που πρεσβεύει πώς τούτο το σύμπαν γίνεται αβίαστα «κατανοητό», και τον Μπόις που βλέπει «νέα αισθητήρια όργανα» να προβάλλουν στον ορίζοντα. Κυρίως όμως, στον Γιάννη Μελανίτη δεν ξεφεύγει η παρότρυνση του Τζόυς²: Η πρόθεσή μου δεν είναι μόνον να παρουσιάσω τον μύθο κάτω από το φως του σήμερον (sub specie temporis nostri), αλλά επίσης να επιτρέψω σε κάθε δράση (δηλαδή κάθε ώρα, κάθε όργανο, κάθε τέχνη που συνδέεται και συσχετίζεται με το σωματικό σχήμα του συνόλου) να ρυθμίσει, ακόμη και να δημιουργήσει την δική της τεχνική.

Και είναι βέβαια στην Πηνελόπη-Μόλλυ-Μπλούμ, μορφή κι αυτή τόσο παράξενα όσο και αυτονόητα ιδωμένη, μοναδική μα και συνάμα συλλογική, καθημερνή όσο και άυλη, στην οποία εστιάζει η δράση. Και σ αυτήν την ατέρμονη ροή του βροντερού της ψίθυρου, που όμοιός του δεν έχει ξαναγίνει, μα όμως που τώρα πια ξέρουμε πως πάντα άχρονα έχει υπάρξει: εδώ, θηλυκή υπόσταση, ροή λόγου και γραφής συγχωνεύονται το «Ναι» στην αρχή του, και πάλι το «Ναι» στο τέλος του, κάλεσμα-άσμα και μονόλογος της ξαπλωμένης γυναίκας, που μετά απ αυτό ο άφωνος πια Οδυσσέας δεν έχει παρά να επιχειρήσει τον νέο γύρο της περιπλάνησής του.

«Ναι», είναι η απόλυτη και άνευ όρου κατάφαση στην ύπαρξη σ όλη της την πληρότητα, συμπυκνωμένη στην πραγματική και μετουσιωμένη γυναίκα.

Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με την ξαφνική (και στιγμιαία) εμφάνιση της ουσίας των πραγμάτων (Epiphany) όπως μόνο το εσώτερο του καλλιτέχνη βιώνει – και όπως ως λάμψη την αποκάλυψαν ο Τζόυς κι ο Ακυϊνάτης (ο Thomas του Aquin).

«Σημασία έχει, από πού ξεκινούν οι ιστορίες» είχε πει ο Μπόις: «από τον βορρά, το νότο, την ανατολή ή την δύση;» Τέσσερα σημεία του ορίζοντα, για να ξέρουμε πως τα πάντα σχετίζονται με τις ουράνιες υπάρξεις; (Τζόυς)

Αναφορές

1. Κανένας είναι τ΄όνομά μου Κανένα με αποκαλούν η μητέρα και ο πατέρας μου κι οι άλλοι μου σύντροφοι. (Οδύσσεια, Ραψωδία ι, 366)

2. Ο συγγραφέας συνέταξε ένα σχεδιάγραμμα του μυθιστορήματος ώστε ο φίλος και μεταφραστής στα ιταλικά του έργου του Exiles, Carlo Linati να κατανοήσει τη δομή του έργου:

…θα ήταν προτιμότερο να του στείλω κάποιο είδος περίληψης- κλειδιού- σκελετού-σχήματος (για εγχώρια χρήση μόνον)…. Έδωσα μόνον λέξεις-οδηγούς (Schlagworte/ catchwords) στο σχήμα μου αλλά νομίζω ότι εντούτοις θα γίνει κατανοητό… Πρόκειται για ένα έπος ανάμεσα σε δύο ράτσες (Ισραηλίτικη-Ιρλανδική) και ταυτοχρόνως τον κύκλο του ανθρώπινου σώματος, όπως και κάποια μικρή ιστορία μίας μέρας (ζωής)…Ο χαρακτήρας του Οδυσσέα με έχει συνεπάρει από την παιδική μου ηλικία…Εργάζομαι πάνω σ΄αυτό το βιβλίο για επτά χρόνια- να πάρει η ευχή! επί τέλους! Είναι επίσης ένα είδος εγκυκλοπαίδειας. Η πρόθεσή μου δεν είναι μόνον να παρουσιάσω τον μύθο κάτω από το σημερινό φως υπό το φως του σήμερον (sub specie temporis nostri), αλλά επίσης να επιτρέψω σε κάθε δράση (δηλαδή, κάθε ώρα, κάθε όργανο, κάθε τέχνη που συνδέεται και συσχετίζεται με το σωματικό σχήμα του συνόλου) να ρυθμίσει, ακόμη και να δημιουργήσει την δική της τεχνική. Θα λέγαμε ότι κάθε δράση αποτελεί ένα άτομο παρότι συντίθεται από άτομα-όπως ο Ακυϊνάτης σχετίζεται με τις ουράνιες υπάρξεις.

Τζαίημς Τζόυς Selected Letters, εκδ. Richard Ellmann (London: Faber and Faber, 1975), σελ. 271.